Ji aliyê Enes Veysel Ugur û Yigit Efe Nas ve hatiye nivîsandin
Federasyona Rûsyayê û Ukrayna welatên cîran in ku bi nijad û zimanên dişibin hev. Lê belê ev her du welatên cîran bi dehan sal in şer dikin. Li pişt van nakokiyan gelek sedem hene, bi piranî siyasî û aborî. Ji bo fêmkirina van nakokiyên di navbera her du welatan de, divê em li dîroka wan bigerin. Li gorî dîroka wan, pirsgirêkên herî mezin di warê Kirimê, herêma Donbasê ya li başûrê Ukraynayê û bakurê Behra Reş, çavkaniyên enerjiyê yên ku nayên nûkirin û îdeolojiyên xwe de rû didin.
Crimea herêmek Ukraynayê ye ku ji hêla neft û gazên xwezayî ve dewlemend e û di Deryaya Reş de cîhê herî berbiçav e ku ji bo Federasyona Rûsyayê ji ber 2 sedemên sereke girîng e. Ya yekem, Federasyona Rûsyayê enerjiya xwe dişîne welatên rojava yên di bin Behra Reş de; Her wiha ji bo Federasyona Rûsyayê ji bo zêdekirina enerjiya xwe ya ku %68 îxracata Federasyona Rûsyayê pêk tîne, Kirim bi çavkaniyên xwe yên enerjiyê pir girîng e (1).
Ya duyemîn, ji ber cihê xwe, Kirim cîhê herî girîng ê stratejîk e li Deryaya Reş ku ji bo rêvebirina Deryaya Reş ji welatê desthilatdar re peyda dike; Bi vî awayî, eger Federasyona Rûsyayê rêveberiya Kirimê winda bike, ew ê nikaribin xwe bigihînin Deryaya Navîn û Okyanûsa Pasîfîk.
Ji bo van xalan, Federasyona Rûsyayê nehişt û eşkere ye ku Ukrayna Kirimê biparêze. Di sala 2014an de, Federasyona Rûsyayê ji bo kontrolkirina Kirimê, Kirim fetih kir (10). Piştî ku Federasyona Rûsyayê dest danî ser herêmê, wan Komara Xweser a Kirimê ava kir ku paşê bi referandûmê ket nav Federasyona Rûsyayê (2).
Federasyona Rûsyayê her tim Ukrayna wekî beşek kêmtir hêzdar a Federasyonê dît. Ji ber vê yekê Ukraynayê daxuyand ku ji bo li hemberî Federasyona Rûsyayê hin hêza leşkerî û siyasî bi dest bixin dixwazin tevlî NATO û YEyê bibin. Ev armanca siyasî ya Ukraynayê piştî Şoreşa Porteqalî ya 2004-an bû pêşeng, tevî ku ji sala 1992-an vir ve hevkariyek bi NATO re hebû (5). Di encama vê şoreşê de Ukrayna dest bi rojavabûnê kir û ji bo lezkirina endametiya xwe ya NATO û YE’yê dest bi muzakereyan kir (12). Lê dîsa jî, aliyên başûr û rojhilatê Ukraynayê hê jî ji aliyê Federasyona Rûsyayê ve dihatin piştgirîkirin. Di sala 2010 de, hilbijartinên neteweyî pêk hatin û alîgirê rûs Viktor Yanukovych bû serokkomar (5). Viktor Yanukovych wek piştgirê Rûsyayê nehîşt Ukrayna bibe endamê NATO û YEyê (3).
Alîgirên rojavayî ji siyaseta Viktor Yanukovych ne kêfxweş bûn; ji ber ku wan Federasyona Rûsyayê ji bo welatê xwe wek tehdîd didîtin; NATO û YE ji bo berxwedana li dijî Federasyona Rûsyayê bijareyên herî baş bûn. Di encama siyaseta Viktor Yanukovych de, di sala 2014 de alîgirên rojavayî şoreşek bi navê Şoreşa Rûmetê pêk anîn û welat xistin bin kontrola xwe (11). Piştî şoreşê, Viktor Yanukovych bi hevkariya serokê Federasyona Rûsyayê Vladimir Putin reviya Federasyona Rûsyayê (4).
Her wiha li herêma Donbasê, li aliyê rojhilatê welat, alîgirên Rûsyayê ev şoreş ji xwe re weke fersend bi kar anîn û du welatên nû bi navê Komara Gel a Donetsk û Komara Gel a Luhanskê ava kirin ku piştre bi hev re bûn yek û bûn Novorossiya. Ji ber Şoreşa Rûmetê, Ukraynayê ji bo parastina herêma Donbasê nikarîbû tiştekî bike (9).
Di 8 salên pêş de, Ukrayna 2 serokên cuda hebûn: Petro Poroshenko û Volodymyr Zelensky, serokê berdewam (8). Van her du serokan piştgirî dan welatên rojava û hewl dan bibin endam. Lê belê eger Ukrayna bikeve NATOyê, Federasyona Rûsyayê dizane ku ew ê hêza xwe ya li ser Ukrayna û Deryaya Reş winda bike; Ji ber vê yekê, ji bo ku Ukrayna nebe endama NATOyê, Federasyona Rûsyayê di sala 2022an de piştî protokola agirbesta Mînskê ya 8 salan ku piştî pevçûnên Donbasê dest pê kir û bi êrîşên Federasyona Rûsyayê bi dawî bû, di sala 2022an de êrîşî Ukraynayê kir (6).
Di encamê de, ji ber ku nifûsa Rûsyayê li Kirim û Donbasê zêde ye û ji bo Rûsyayê pir girîng e, Federasyona Rûsyayê nexwest ku Ukrayna bibe endamê NATOyê. Ji ber vê yekê, wan piştgirî da serhildana hundurê Ukraynayê û Kirim û Donbas girtin.
Lê belê ji ber armanca Rûsyayê ku hemû aliyên başûrê Ukraynayê bigire, Federasyona Rûsyayê û Ukrayna dijminên hev in û şerê wan ne dawiya siyaseta berfirehkirina Rûsyayê ye. Ger em vê binpêkirinê bipejirînin, dibe ku Rûsya li dijî hin endamên NATOyê şer jî ragihîne.
References:
1. Arkhipova, Y., & Leontiev, R. (2020, January). Increasing the attractiveness of investment projects in the mining industry of the Russian Far East. ResearchGate. Retrieved from https://www.researchgate.net/publication/345965552_Increasing_the_attractiveness_of_investment_projects_in_the_mining_industry_of_the_Russian_Far_East/fulltext/60976a4d458515d31507e5ec/Increasing-the-attractiveness-of-investment-projects-in-the-mining-industry-of-the-Russian-Far-East.pdf.
2. BBC. (2014, March 16). Crimea referendum: Voters 'back Russia union'. BBC News. Retrieved from https://www.bbc.com/news/world-europe-26606097.
3. BBC. (2013, November 30). Ukraine protests after Yanukovych EU deal rejection. BBC News. Retrieved from https://www.bbc.com/news/world-europe-25162563.
4. BBC. (2014, October 24). Putin: Russia helped Yanukovych to flee Ukraine. BBC News. Retrieved from https://www.bbc.com/news/world-europe-29761799.
5. Harding, L. (2010, February 8). Yanukovych set to become president as observers say Ukraine election was fair. The Guardian. Retrieved from https://www.theguardian.com/world/2010/feb/08/viktor-yanukovych-ukraine-president-election.
6. Kirby, P. (2022, March 1). Why is Russia invading Ukraine and what does Putin want? BBC News. Retrieved from https://www.bbc.com/news/world-europe-56720589.
7. Kocho-Williams, A. (2022, January 31). What's NATO, and why does Ukraine want to join? The Conversation. Retrieved from https://theconversation.com/whats-nato-and-why-does-ukraine-want-to-join-175821.
8. List of presidents of Ukraine. Wikipedia. (2022, March 2). Retrieved from https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_presidents_of_Ukraine.
9. News, V. O. A. (2022, February 22). What to know about the Donetsk and Luhansk regions. VOA News. Retrieved from https://www.voanews.com/a/what-to-know-about-the-donetsk-and-luhansk-regions-/6452835.html.
10. Simpson, J. (2014, March 19). Russia's Crimea Plan detailed, secret and successful. BBC News. Retrieved from https://www.bbc.com/news/world-europe-26644082.
11. Volosevych, I. (2016, August 31). Ukraine: Results of the revolution of dignity. how have the country and the people changed: Voxukraine. VoxUkraine Ukraine Results of the Revolution of Dignity How have the country and the people changed Comments. Retrieved from https://voxukraine.org/en/pre-and-post-war-ukraine-en/.
12. Zasenko, O. Eliseyovich , Stebelsky, . Ihor, Kryzhanivsky, Stepan Andriyovich , Hajda, . Lubomyr A., Yerofeyev, Ivan Alekseyevich and Makuch, . Andrij (2022, February 28). Ukraine. Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/place/Ukraine.
Comments