Ji aliyê Dilvin Lacin ve hatiye nivîsandin
Dîroka Nostaljiyê:
Nostaljî peyvek e ku ji νόστος (nóstos), tê wateya "vegera malê", û ἄλγος (álgos), ku tê wateya "xemgîn" an "bêhêvî" pêk tê. Peyva nostaljiyê cara yekem di sala 1688an de ji aliyê xwendekarekî bijîjkî yê Swîsrî yê bi navê Johannes Hofer ve di gotarekê de hatiye bikaranîn.
Nostaljî yekem car wekî nexweşiyek hate binavkirin. Tê gotin ku ew kesên ku ji nostaljiyê dikişiyan temsîlên xelet çêkirine ku bûne sedem ku têkiliya wan bi dema niha re winda bikin. Xemgîniya malê tenê bû xema wan. Nexweşên bê can û xemgîn û xemsar xuya dikirin. Wan rabirdû bi ya niha, ya rastî û ya xeyalî tevlihev kirin.
Di derbarê nostaljiyê de gelek nêrîn hatin pêşkêş kirin. Hin psîkolog fikirîn ku nostaljî tengasiya kesên ku dixwestin vegerin heyama fetusê eşkere dike. Theodore Calhoun, bijîjkek leşkerî, nostaljiyê wekî nexweşiyek şermokî ku helwestên kevn eşkere dike pênase kir. Li gorî Calhoun, nostaljî nexweşiyek derûnî ye û nîşana qelsiya îradeyê ye. Nostaljî, ku wê demê wekî "nexweşî" dihat hesibandin û dihat fikirîn ku were dermankirin, niha wekî çavkaniya bextewariyê tê dîtin ku mirovên ji paşerojê dixwe [1, 2].
Ma nostaljî nexweşiyek e?:
"Gava ku ji mirovan tê xwestin ku tiştek ku wan hestek nostaljîk çêdike vebêje, hêmanên erênî serdest in," "Ew serpêhatiyek berê ya xweş difikirin, û bîranînên ku têne bîra wan bandorek erênî li ser dîtina jiyana xwe dikin." David B. Newman got [3].
Niha, dema ku gelek kes têgîna nostaljiyê dibihîzin, ji ber bîranînên xweş ên ku berê hebûn, kêfxweş dibin. Ji ber ku, di rastiyê de, ev têgeh demên berê û xweş tîne bîra me. Ji ber vê yekê ev hest ne nexweşiyek e ku pêdivî ye ku were rast kirin, û ew di katalogên fermî yên mîna DSM-5 de tune ye, ku ji bo ku rewşek tenduristî bibe nexweşiyek pêdivî ye ku were nav kirin!
Gava ku zanyar û psîkologan dest bi lêkolîna vê diyardeya derûnî kirin, wusa dixuye ku nostaljî ne tenê ji xemgînî an hesretê lê pir caran ji xwestekek ku li ser bîranînên xweş ên paşerojê bifikire tê. Nostaljî êdî wekî nîşana depresyonê nayê dîtin, wekî berê, berevajî vê yekê, nostaljî niha wekî mekanîzmayek parastinê li dijî depresyonê tê hesibandin [2, 4].
Bandora Nostaljiyê li ser Mirovan:
Hestên nostaljîk, mîna hestên din, di mejî de dibe sedema reaksiyonên kîmyewî yên cihê. Weke mînak dema ku hestiyariyê dibe sedema derxistina hormonên wek serotonin û dopamine ku di mejî de dibe sedema bextewariyê, lê hate dîtin ku nostaljî di mejî de reaksiyonek bi vî rengî çêdike. Cristina de Balanzo, lêkolînerek li Walnut Unlimited, di gotarek li ser nostaljiyê de got ku ezmûnên nostaljîk beşên cûda yên mêjî çalak dikin [5].
Di ceribandinek din a bi FMRI de, nostaljî beşên mêjî yên ku di vedîtina nûbûnê de têkildar in çalak dike û, ji ber ku ew bi erênî bersivê dide teşwîqên nû û nenas, bîranînên jibîrkirî xelatek ducar hem ji bo nasîn û hem jî nûbûnê peyda dike.
Gelek ceribandinên din jî hatine kirin, wekî ya ku min li jor behs kir. Yek ji encamên ceribandinek din ev e ku hûn ne ji ber hesreta bîranînek taybetî, lê ji ber serdemek hestyarî di jiyana we de nostaljiyê derbas dikin. Gava ku hûn xemgîn, dilteng, winda, an tevlihev bibin, bîranîna serdemek jiyana berê dikare bibe alîkar ku ruhê we bilind bike û bîne bîra we ku berê demên xweş hebûn, bi bîr dixe ku hûn dikarin dîsa demên xweş derbas bikin. Berevajî ya ku civata zanistî carekê jê bawer dikir, nostaljî dikare bi rastî alîkariya kêmkirina stresê, dirêjkirina jiyanê, û zêdekirina hestên hêvî û xweşbîniyê bike [2].
Her çend me heta niha behsa bandorên erênî yên nostaljiyê kiribe jî, fêde ye ku em behsa bandorên neyînî jî bikin.
Tîma Zanîngeha Edeb, Huner û Zanistên USC Dornsife gelek lêkolîn kirin ku diyar kirin ka mirov di jiyana rojane de çiqas caran nostaljîk hîs dikin û hestên wan çiqasî dijwar in. Ji 230 xwendekarên lîsansê hat xwestin ku ji bo 14 rojan pirsnameyên rojane dagirin. Di van anketan de pirsên li ser karê rojane hene, gelo têkiliyên wan ên erênî an neyînî bi nasan re, destkeftiyên akademîk, an jî demên wan ên neyînî yên wekî paşketina dersê hebûn. Wan her weha ji beşdaran pirsî ka gelo wan bûyerên ku bi potansiyel dikarin hestên nostaljiyê derxînin holê.
Piştî azmûnê, hat encamdan ku dema ku tişt xirab dibin mirov îhtîmala nostaljîk hîs bikin. Newman got, "Van serpêhatiyên neyînî nostaljiyê bi rengek neyînî rengîn kirin." Di rojên ku mirov hest bi nostaljîk dikin, ew bêtir xwe bi stres, depresyon û tenêtiyê hîs dikin; Hate diyarkirin ku ew bêtir bi poşmanbûn û ramana kûr bûn [3].
Ji bo kurteya gotara xwe, me li ser eslê nostaljiyê, ramanên mirovên berê yên li ser nostaljiyê, û çawa bandorê li me dike îro nîqaş kir. Weke ku tê dîtin, nostaljîya ku hem baş û hem jî bi xirabî bandorê li me dike, mijarek e ku hîna tê lêkolînkirin û heta niha bi tevahî li ser li hev nehatiye kirin.
Çavkanî:
Burhanoglu, Sabri (2020, May 17). Nostalji ve Psikiyatri https://www.sabriburhanoglu.com/nostalji-ve-psikiyatri
Staughton, John (2022, July 8). Why Do People Feel Nostalgic And How Does It Affect Them?. ScienceABC https://www.scienceabc.com/humans/science-of-nostalgia-disease-effects-depression-memories.html
Gersema, Emily (2019, April 3). What triggers nostalgia? Feelings of unhappiness, USC Dornsife study finds. USC Dana and David Dornsife College of Letters Art and Science https://dornsife.usc.edu/news/stories/unhappiness-triggers-nostalgia/
Sahin, Damla (2021, November 7). Nostalji Nedir? Geçmişe Duyulan Hasret, Bir Hastalık Olabilir mi?. Evrim Agacı https://evrimagaci.org/nostalji-nedir-gecmise-duyulan-hasret-bir-hastalik-olabilir-mi-9578
Balanzo, Cristina (2020, September 14). The science behind nostalgia, how brands can use it and why it works. Walnut unlimited https://walnutunlimited.com/the-science-behind-nostalgia-how-brands-can-use-it-and-why-it-works/
Comments