Ji aliyê Dîcle Ezgî Ekîncî ve hatiye nivîsandin
Her tiştê ku di gerdûnê de heye, li gorî têkiliyek nêzîk, mîna zincîrekê derketiye holê. Hemî pêkhateyên biyotîk û abiyotîk di encama pêvajoyek domdar a pêşveçûnê de gihîştin rewşa xwe ya heyî. Zêdebûna zayendî, mutasyon, adaptasyon bi awayekî jiyanî beşdarî cihêrengiya biyolojîkî bûne (3). Mirovahî pêşveçûnên xwe deyndarê van aliyên cihêrengiya biyolojîk e. Çawa ku cihêrengiya biyolojîkî bandorê li me dike, em jî ji cureyên mirovan ên kevnar pir zêdetir bandorê li wê dikin. Wek Sapiens, me ji Neandertalan derbas kir û ji Serdema Qeşayê xilas bû, bi saya cihêrengiya jîngehê, ji ber ku me girîngiya cihêrengiya biyolojîkî dizanibû (1).
Me karîbû serpêhatiyên xwe yên di derbarê çavdêriyên xwe yên li ser jîngehê de parve bikin û bi vî awayî xilas bûn. Lê, ji ber vê yekê wan nikarîbûn zanîna xwe parve bikin û ji ber vê yekê ew winda bûn (3). Wekî ku tê xuyang kirin, cihêrengiya biyolojîk ji bilî hewcedariyên civakî di peydakirina hewcedariyên bingehîn ên wekî stargeh, xwarin de rolek girîng dilîze. Ew jî bandorê li adaptasyona me ya li hawîrdorê dike. Wek mînak li Tirkiyeyê 3708 nebatên endemîk şîn dibin (2). Dema ku lêkolîn kirin, hate dîtin ku ew vîtamîn-mîneralên ku ji bo civakek biyolojîkî hewce ne hene. Ev îspat dike ku cihêrengiya biyolojîk li gorî hewcedariyên xwe çêdibe. Nîşaneyên ekolojîk jî jiyanê diparêzin. Ji ber vê yekê, di ekosîstemê de hin astengî hene ku bi kûrahî bandorê li mirovan dike. Di sala 2011an de li bajarê min hin nêçîrvan ji bo nêçîra rovîyan rêyek din hilbijartibûn. Wan hilbijart ku goştê jehrî bixin nav daristanan. Ji ber vê yekê nifûsa zozanan pir kêm bû. Piştî vê bûyerê nifûsa mişkên mêrgê zêde bû û dest bi tinekirina zeviyan kirin. Di encamê de, cotkaran nekarîn wê salê berhev bikin, ev bû sedema kêmbûna xwarinê. Ev yek îspat dike ku windabûna 11 cureyan û têkçûna ekosîsteman çiqas bandorê li mirovahiyê dike. Ya duyemîn jî, di sala 2018'an de li qeraxên Çemê Dîcleyê birîna daristanan di nava salekê de lehî rabû, rê û zevî tijî bûn.
Weke ku tê dîtin, xisarkirina ekosîsteman bandorek neyînî li jiyana civakî kir. Ji ber vê yekê, mirovên li bajarê min girîngiya parastina cihêrengiya biyolojîk ji bo hevsengiya xwezayê, bê guman bi ceribandinê fam kirin. Wekî mirov, divê em şopên xwe yên eko kêm bikin û cihêrengiya biyolojîk biparêzin da ku ekosîsteman biparêzin.
Referansên:
1. Ko KH. Hominin interbreeding and the evolution of human variation. J Biol Res (Thessalon). 2016;23:17. Published 2016 Jul 16. doi:10.1186/s40709-016-0054-7
2. Koyuncu, Mehmet & Alp, Sevket. (2014). New Geophyte Taxa Described From Turkey At Last Decade. Yuzuncu Yıl Universitesi Tarım Bilimleri Dergisi. 24. 101-110. 10.29133/yyutbd.235922.
3. Mergeay J, Santamaria L. Evolution and Biodiversity: the evolutionary basis of biodiversity and its potential for adaptation to global change. Evol Appl. 2012;5(2):103-106. doi:10.1111/j.1752-4571.2011.00232.x
4. Julia Galway-Witham, Chris Stringer, How did Homo sapiens evolve?, Science, 360, 6395, (1296-1298), (2021). /doi/10.1126/science.aat6659
Comentarios